Στις πρωτόγονες και μεσαιωνικές κοινωνίες ο χαρακτήρας της ποινής ήταν πάντοτε εκδικητικός. Αντίθετα σήμερα, στις ανεπτυγμένες πολιτισμικά κοινωνίες στόχος δεν είναι η τυφλή εκδίκηση του εγκληματία. Στο σύγχρονο ποινικό σύστημα η ποινή έχει χαρακτήρα εκπαιδευτικό, λειτουργεί με άλλα λόγια ως μέσο βελτίωσης. Ο ρόλος που επιτελεί είναι ο «σωφρονισμός» του εγκληματία, δηλαδή η διαδικασία συνειδητοποίησης από μέρους του της παραβατικής του συμπεριφοράς, η ανάδειξη των ατομικών και κοινωνικών αιτίων που οδήγησαν σε αυτήν, και η εν συνεχεία η ομαλή επανένταξή του στην κοινωνία. Ήδη από τα αρχαία χρόνια ο Πλάτωνας μέσα από το έργο του «Πρωταγόρας» είχε επισημάνει τη σημασία του εκπαιδευτικής λειτουργίας της ποινής.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, μέσα σε κλίμα έντονων αντιδράσεων, εκδόθηκε ο Νόμος 4274/2014 («Ρυθμίσεις Ποινικού και Σωφρονιστικού Δικαίου και άλλες διατάξεις»). Αυτός ο νέος Νόμος, μεταξύ άλλων, προβλέπει τη δημιουργία φυλακών τύπου Γ΄, δηλαδή φυλακών υψίστης ασφαλείας, καθώς και την κατασκευή ειδικά διαμορφωμένων κελιών στις ήδη υπάρχουσες φυλακές. Σε αυτές τις νέου τύπου φυλακές θα κρατούνται κυρίως άτομα που έχουν καταδικαστεί ή κατηγορούνται για τρομοκρατικές πράξεις και σύσταση τρομοκρατικής οργάνωσης (187Α ΠΚ, «τρομονόμος»), αλλά και όποιος κρατούμενος έχει διαπράξει πειθαρχικά παραπτώματα ή θεωρηθεί επικίνδυνος για την ασφάλεια της φυλακής, της δημόσιας τάξης και της χώρας.
Οι συνθήκες κράτησης που προβλέπονται γι’ αυτή την κατηγορία είναι υπερβολικά σκληρές κι αυστηρές. Οι κρατούμενοι δε θα έχουν καταρχάς δικαίωμα άδειας. Θα εκτίουν ολόκληρη την ποινή τους χωρίς να υπολογίζεται κανένα ευεργετικό μέτρο για τη μείωσή της. Θα παραμένουν στις φυλακές τύπου Γ’ για τουλάχιστον δέκα έτη με δυνατότητα επανεξέτασης και ανανέωσης της κράτησης ανά δύο χρόνια. Επιπροσθέτως οι καταδικασμένοι σε ισόβια δε θα έχουν δικαίωμα απόλυσης υπό όρους αν δεν συμπληρώσουν τουλάχιστον 20 χρόνια ποινής. Ακόμη υπάρχει σαφής περιορισμός στα επισκεπτήρια και γενικότερα στην επικοινωνία με τον έξω κόσμο, ενώ οι κρατούμενοι αυτοί δε θα έχουν δικαίωμα εργασίας.
Την φύλαξη και τον έλεγχο εισερχομένων προσώπων στις φυλακές αυτές αναλαμβάνει η ΕΛ.ΑΣ. αντί της σωφρονιστικής υπηρεσίας. Επίσης η διοίκηση των φυλακών αυτών ανατίθεται σε συνταξιούχους στρατηγούς της ΕΛ.ΑΣ ή σε ανώτατους δικαστές.
Ήδη κατασκευάστηκε και άρχισε να λειτουργεί από το τέλος του 2014, η πρώτη φυλακή υψίστης ασφαλείας στο Δομοκό.
Οι προαναφερθείσες διατάξεις οδηγούν σε συνθήκες κράτησης που μπορούν να θεωρηθούν ως συνθήκες «απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης» στο πλαίσιο του άρθρου 3 («Απαγόρευση Βασανιστηρίων») της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ενώ συνιστούν καταπάτηση βασικών αρχών του Ελληνικού Συντάγματος και του Ποινικού και Σωφρονιστικού Κώδικα.
Η προηγούμενη κυβέρνηση μέσα από αυτό το Νόμο ακυρώνει στην πράξη το τεκμήριο της αθωότητας και τις αρχές της ισότητας και αναλογικότητας στην έκτιση της ποινής, ενώ, όπως σημειώνει και η ομάδα «Δράση ενάντια στο Ελληνικό Γκουαντανάμο» στο από 26.03.2014 Δελτίο Τύπου, θεσμοθετείται το βασανιστήριο της απομόνωσης ως τρόπος πειθάρχησης όσων αντιδρούν και χτίζονται «φυλακές-άβατα», όπου θα βασιλεύει η αυθαιρεσία και ο νόμος του ανθρωποφύλακα.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι αυτό το νέο σύστημα εισάγει απλά καλύτερους και αποδοτικότερους όρους ασφαλείας. Το πνεύμα του νόμου αυτού δεν εκπληρώνει επ’ουδενί τους σκοπούς του σωφρονισμού, καθώς καθιερώνει ένα σύστημα άκρως αυταρχικό και ταπεινωτικό για τους κρατουμένους, το οποίο τους στερεί βασικά τους δικαιώματα.
Ο νέος Υπουργός Δικαιοσύνης, Νίκος Παρασκευόπουλος, στις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή εξήγγειλε ότι θα καταργήσει τις φυλακές τύπου Γ’. Χαρακτήρισε το θεσμό αυτό ως «προβληματικό» καθώς αλλάζει ποιοτικά την ποινή, χωρίς η αλλαγή αυτή να βασίζεται σε δικαστική κρίση. Επιπροσθέτως, τόνισε ότι οι όροι του ακουμπούν στην πλειονότητα των κρατουμένων, ενώ ο περιορισμός στην επικοινωνία των κρατουμένων φτάνει σε επίπεδα παραβίασης της αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.
Εξάλλου, ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα, αλλά και μέσα από συλλογικότητες στις οποίες συμμετέχει, έχει εδώ και χρόνια υπερασπιστεί πολιτικά και κινηματικά τα ατομικά και συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα των κρατουμένων, όπως και πολλών άλλων κατηγοριών πολιτών.
Σε κάθε περίπτωση, για να διασφαλιστεί η απαραίτητη εθνική ασφάλεια και προστασία, αυτές οι φυλακές θα μπορούσαν ν’αντικατασταθούν με πτέρυγες αυξημένων μέτρων ασφαλείας μέσα στις «συμβατικές» φυλακές. Σ’αυτές τις πτέρυγες βέβαια θα πρέπει να επικρατούν ανθρώπινες συνθήκες κράτησης, χωρίς φαινόμενα απομόνωσης και αποκλεισμού.
Στόχος, λοιπόν, της Πολιτείας δεν θα πρέπει να είναι η ενίσχυση του κλίματος φόβου και της «τρομοκρατίας» των πολιτών και η ψήφιση τέτοιων αναχρονιστικών νομοθετημάτων που καταστέλλουν βασικές ελευθερίες. Αντίθετα πρωταρχικός στόχος θα πρέπει να είναι ο εκσυγχρονισμός και ο εκδημοκρατισμός του ήδη υπάρχοντος ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος, το οποίο παρουσιάζει πληθώρα ουσιαστικών προβλημάτων και ελλείψεων, τόσο σε υποδομές και προμήθειες, όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Δικηγόρος,
(Master of Laws στο Διεθνές Δίκαιο και Ανθρώπινα Δικαιώματα)
Βουλευτής Κορινθίας ΣΥΡΙΖΑ
