Νομοθετικές πρωτοβουλίες για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου αναλαμβάνει η κυβέρνηση το προσεχές διάστημα, που αλλάζουν άρδην το τοπίο σε κληρονομιές και διαθήκες, 78 χρόνια από τότε που θεσπίστηκαν οι ισχύουσες ρυθμίσεις.
Οι τροποποιήσεις που προτίθεται να φέρει η Πολιτεία, για πρώτη φορά από το 1946, αφορούν στα κληρονομικά δικαιώματα άγαμων συντρόφων, των ευρισκόμενων σε τυπικές συζυγικές σχέσεις και υπερήλικων γονέων και θα επηρεάσουν το σύνολο των πολιτών που ζουν και δραστηριοποιούνται στη χώρα αλλά και το σύνολο των ομογενών μας.
Στο επιτελείο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπάρχει η πεποίθηση πως οι τρέχουσες ρυθμίσεις έχουν ξεπεραστεί από τις μεταβολές στην ελληνική οικογένεια και τις σύγχρονες ανάγκες διαχείρισης της περιουσίας του πολίτη.
Αλλαγές σε επτά άξονες
Οι αλλαγές που μελετά το υπουργείο εστιάζονται σε 7 άξονες και συγκεκριμένα:
– Καταργούνται οι ιδιόχειρες διαθήκες: Η διαθήκη θα γίνεται μόνο σε συμβολαιογράφο. Ακόμα και αν κάποιος έχει φτιάξει ιδιόχειρη διαθήκη και την έχει αφήσει στο συρτάρι του, δεν θα λαμβάνεται υπόψη. Συγχρόνως, καθιερώνεται και η ψηφιακή διαθήκη. Λογικά, η διαδικασία θα γίνεται μέσω gov.gr, αν και αυτό είναι κάτι που πρέπει να διευκρινιστεί, όπως και το τι θα συμβεί με ιδιόχειρες διαθήκες που υπάρχουν και για διάφορους λόγους δεν θα αλλαχθούν σε ψηφιακές.
– Χρονικός περιορισμός για την αποδοχή της διαθήκης: Πλέον ο κληρονόμος δεν θα έχει απεριόριστο χρόνο για να αποδεχθεί ή να αποποιηθεί τη διαθήκη. Θα μπει χρονικό περιθώριο, που ακόμα δεν έχει διευκρινιστεί. Όπως ειπώθηκε, «υπάρχουν χιλιάδες ακίνητα στην επικράτεια που ρημάζουν, καθώς κληρονόμοι που δεν ενδιαφέρονται μπλοκάρουν και το δικαίωμα των υπολοίπων». Το μερίδιο στο εξής θα μοιράζεται στους άλλους νόμιμους κληρονόμους.
– Κληρονομικό δικαίωμα στους συντρόφους: Έχει ενδιαφέρον πως για πρώτη φορά δημιουργείται κληρονομικό δικαίωμα στους συντρόφους ζωής, ακόμα και αν δεν έχουν παντρευτεί ή δεν έχουν κάνει σύμφωνο συμβίωσης με τον άνθρωπο που πεθαίνει. Σημειώνεται πως οι άνθρωποι αυτοί, μέχρι σήμερα, εξαιρούνταν από τον νόμο. Σε περίπτωση θανάτου, την περιουσία του εκλιπόντα κληρονομούσαν οι α΄ βαθμού συγγενείς, δηλαδή παιδιά, γονείς, αδέλφια. Ο σύντροφος, σε περίπτωση που δεν υπήρχε γάμος, δεν είχε δικαίωμα στην περιουσία, με αποτέλεσμα πολλές περιπτώσεις να καταλήγουν στα δικαστήρια. Πλέον, αν αποδειχθεί ότι υπήρχε σχέση ζωής, ο σύντροφος έχει δικαίωμα στην κληρονομιά.
– Κληρονομικό δικαίωμα σε τυπικές συζυγικές σχέσεις: Αντίθετα, περιορίζεται το κληρονομικό δικαίωμα συζύγων με τυπικές σχέσεις, όπως ανθρώπων που βρίσκονταν σε διάσταση και θα έχουν μικρότερο δικαίωμα στην περιουσία του ανθρώπου που «φεύγει». Σε πολλές περιπτώσεις, υπήρχαν συμβατικοί γάμοι. Σύζυγοι που παρέμεναν στον γάμο, έχοντας τυπική σχέση, χωρίς να έχουν πάρει διαζύγιο. Σε κάποιες περιπτώσεις ο ένας σύζυγος είχε προχωρήσει τη ζωή του, ωστόσο σε περίπτωση θανάτου, ο σύντροφος δεν είχε δικαίωμα στην κληρονομιά. Πλέον και αυτό αλλάζει, αφού αν αποδειχθεί η σχέση ζωής, ο σύντροφος δικαιούνται μερίδιο στην κληρονομιά.
– Καταργείται το δικαίωμα κληρονομιάς για υπερήλικους γονείς: Οι υπερήλικες γονείς θα εξαιρούνται από την κληρονομιά, η οποία θα κατευθύνεται σε νεότερους συγγενείς. Γονείς που χάνουν τα παιδιά τους και είναι άνω των 80 ετών, πλέον δεν έχουν δικαίωμα να κληρονομήσουν την περιουσία στερώντας αυτό το μερίδιο πχ από τα παιδιά του εκλιπόντα.
– Κληρονομικές συμβάσεις: Για πρώτη φορά θα επιτραπεί και στην Ελλάδα αυτό που ισχύει σε πολλές χώρες, δηλαδή οι κληρονομικές συμβάσεις. Ειδικότερα, θα γίνεται σύμβαση εν ζωή, για να τακτοποιεί κάποιος τα θέματά του και να μην αντιδικούν οι κληρονόμοι στα δικαστήρια.
– Αλλάζει το καθεστώς στη διάθεση άυλων περιουσιακών στοιχείων: Πρόκειται για αλλαγή που ζήτησαν ως επί το πλείστον επιχειρηματίες και έχει να κάνει με άυλα περιουσιακά στοιχεία, όπως για παράδειγμα το σήμα κάποιας εταιρείας. Πλέον, θα μπορεί να το κληρονομήσει μετά από επιθυμία του θανόντα ακόμη και κάποιος εργαζόμενος της εταιρείας και όχι οι α΄ βαθμού συγγενείς. Το ίδιο ισχύει και για τις καταθέσεις και τους συνδικαιούχους.
Μπούγας: «Το Κληρονομικό Δίκαιο να συμβαδίζει
με τις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες»
Τον εκσυγχρονισμό του Κληρονομικού Δικαίου είχε προαναγγείλει ο υφυπουργός Δικαιοσύνης, Γιάννης Μπούγας, μιλώντας τον περασμένο Ιούνιο, σε ημερίδα συγκριτικού Δικαίου, στη Θεσσαλονίκη: «Με την πάροδο του χρόνου έχουν επέλθει κοινωνικές και δημογραφικές μεταβολές, ως επί το πλείστον κοινές, στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Κληρονομικό Δίκαιο, ως συνέχεια του Ενωσιακού Δικαίου, Ενοχικού και Εμπράγματου, επιτελεί σημαντική κοινωνική λειτουργία. Για τον λόγο αυτό πρέπει να συμβαδίζει με τις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Υπάρχουν λόγοι, λοιπόν, που καθιστούν αναγκαίο τον εκσυγχρονισμό και καλούμαστε να εξετάσουμε την αναμόρφωσή του», είχε επισημάνει ο κ. Μπούγας.
Τσίχλης: «Θα πρέπει να προστατεύεται
η στενή οικογένεια με ασφαλιστικές δικλείδες»
Σχολιάζοντας το νέο προτεινόμενο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, ο Λάκωνας δικηγόρος Αθηνών και Συνταγματολόγος, Χρήστος Ηλ. Τσίχλης, εστίασε κυρίως στο θέμα των ιδιόχειρων διαθηκών που καταργούνται αλλά και στις νεοεισαγόμενες κληρονομικές συμβάσεις. Παρατήρησε μεταξύ άλλων πως, με το σχέδιο νόμου επέρχονται αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο, «που ισχύει εδώ και δεκαετίες και ως κληρονομικό δίκαιο έχει κριθεί διαχρονικά θετικό», μάλιστα, «σε μία χώρα χωρίς ολοκληρωμένο κτηματολόγιο, χωρίς ουσιαστική μηχανογράφηση, με γραφειοκρατία και με έντονο δημογραφικό πρόβλημα». Άρα, «θα πρέπει να προστατεύεται η στενή οικογένεια με ασφαλιστικές δικλείδες», επεσήμανε.
Για τις ιδιόγραφες-χειρόγραφες διαθήκες, που πλέον καταργούνται, σημείωσε ότι «στην συντριπτική τους πλειοψηφία διευκόλυναν τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες οικονομικά, καθώς η σύνταξη μίας ιδιόγραφης διαθήκης γίνεται δωρεάν -χωρίς έξοδα συμβολαιογράφου- και χρονικά, καθώς επέρχεται άμεση ολοκλήρωση της ιδιόγραφης διαθήκης χωρίς καθυστέρηση και την κλασική γραφειοκρατία». Πρόσθεσε ότι «η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, ώστε να είναι έγκυρη -με ιδιόχειρο κείμενό του, ημέρα, μήνα, έτος, τόπο, υπογραφή του- και σε περίπτωση αμφισβήτησης της γνησιότητάς της, με γραφολόγο και μάρτυρες αποδεικνύεται εάν είναι ή όχι γνήσια». Επιπλέον, υπενθύμισε πως «η επιλογή της ιδιόγραφης διαθήκης είχε προβλεφθεί από τον νομοθέτη, ώστε να εκφραστεί η βούληση του διαθέτη, δωρεάν, χωρίς έξοδα συμβολαιογράφου, για να μην εμποδίζεται η διατύπωση της βούλησής του, εξαιτίας της οικονομικής αδυναμίας του, ιδιαίτερα σε εποχές οικονομικής κρίσεως». Εν κατακλείδι υποστήριξε πως «θα πρέπει να διευκολύνεται η διατύπωση της βούλησης του διαθέτη και όχι να παρεμποδίζεται εξαιτίας οικονομικής αδυναμίας του».
Επιπλέον, για τη δυνατότητα σύνταξης κληρονομικής σύμβασης, παρατήρησε ότι «στις νέες κληρονομικές συμβάσεις δεν προβλέπεται το δικαίωμα νόμιμης μοίρας που έχει καθιερωθεί εδώ και χρόνια». Πρόσθεσε ότι, «η εισαγωγή αυτής της δυνατότητας μπορεί να εγείρει και προκλήσεις, κυρίως σε σχέση με την προστασία των πιο ευάλωτων μελών μιας οικογένειας, όπως τα παιδιά ή οι σύζυγοι, οι οποίοι ενδέχεται να βρεθούν σε μειονεκτική θέση». Περιέγραψε πως «εδώ και χρόνια, στην Ελλάδα προστατεύεται ο θεσμός της οικογένειας και με την καθιέρωση της νόμιμης μοίρας και με ασφαλιστικές δικλείδες». Ωστόσο, «με τις κληρονομικές συμβάσεις, δημιουργούνται νομικά τετελεσμένα και περιορίζονται τα δικαιώματα των παιδιών ή των συζύγων να πετύχουν μία ακύρωση με δικαστική απόφαση μεταγενέστερα».
«Σήμερα», ανέφερε ο Χρ. Τσίχλης, «εάν ο κληρονομούμενος επιθυμεί να μεταβιβάσει ακίνητα ή κινητά σε τρίτο πρόσωπο εκτός οικογένειας, μπορεί να το πράξει με την διαδικασία της αγοραπωλησίας με συμβολαιογραφική πράξη ή της δωρεάς εν ζωή». Διευκρίνισε ότι, «το βασικό χαρακτηριστικό της κληρονομικής σύμβασης, είναι ότι δημιουργεί νομικές υποχρεώσεις για όλα τα μέρη, περιορίζοντας τις μελλοντικές αλλαγές από την πλευρά του κληρονομούμενου, κάτι που διαφέρει από τη διαθήκη, όπου ο διαθέτης μπορεί να αλλάξει τη βούλησή του μέχρι το θάνατό του». Επιπλέον, «η εισαγωγή αυτής της δυνατότητας, καταργεί τον παραδοσιακό περιορισμό της νόμιμης μοίρας, η οποία μέχρι τώρα διασφάλιζε ότι ένα μέρος της περιουσίας του αποβιώσαντος έπρεπε υποχρεωτικά να πάει στους άμεσους συγγενείς του, ανεξάρτητα από τη δική του επιθυμία». Με τις κληρονομικές συμβάσεις, «οι πολίτες θα μπορούν να αποφασίζουν ελεύθερα για την περιουσία τους, χωρίς να δεσμεύονται από αυτούς τους περιορισμούς», πρόσθεσε. «Σε χώρες του εξωτερικού, εφαρμόζονται εδώ και χρόνια, οι κληρονομικές συμβάσεις», παραδέχτηκε, αλλά παρατήρησε με νόημα πως, «στις συγκεκριμένες χώρες, το Κτηματολόγιο έχει ολοκληρωθεί εδώ και δεκαετίες, οι δικηγόροι συντάσσουν εκεί τις συμβολαιογραφικές πράξεις και όχι οι συμβολαιογράφοι, δεν προστατεύεται εκεί η παραδοσιακή οικογένεια όπως στην Ελλάδα, δεν έχουν τα ήθη και έθιμα της Ελλάδος. Στις χώρες αυτές υπάρχουν κατοχυρωμένες ασφαλιστικές δικλείδες, στις χώρες αυτές υπάρχουν ασφαλείς ηλεκτρονικές υπηρεσίες εδώ και δεκαετίες και η έκδοση των δικαστικών αποφάσεων δεν καθυστερεί όπως στη χώρα μας. Παρόλα αυτά, στις χώρες αυτές -αφού δεν επιτρέπεται μεταγενέστερη τροποποίηση από τον κληρονομούμενο-, σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί δικαστικά, ότι η κληρονομική σύμβαση υπήρξε προϊόν απάτης ή πλάνης».
Τέλος, υπερασπίστηκε την «νόμιμη μοίρα», που δεν προβλέπεται στα σχέδια του υπουργείου Δικαιοσύνης, υποστηρίζοντας: «Εδώ και χρόνια, στην χώρα μας, η στενή οικογένεια προστατεύεται με την νόμιμη μοίρα. Η νόμιμη μοίρα αποτελεί έναν θεσμό που συμβάλλει στην προστασία του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του διαθέτη, περιορίζοντας έτσι την “ελευθερία τού διατιθέναι” του κληρονομουμένου. Η νόμιμη μοίρα αποτελεί την ελάχιστη νομοθετική πρόβλεψη διασφάλισης του κληρονόμου που δεν κληρονομεί τίποτα από τη διαθήκη, δίνοντάς του τη δυνατότητα να αποκτήσει ένα μερίδιο επί της κληρονομητέας περιουσίας. Ισχύει ανεξάρτητα από τη βούληση του διαθέτη και αφορά μόνο στενούς συγγενείς».
