Γράφει ο Α.Γ. Κουκουλάς
Θα φανεί περίεργος ίσως ο τίτλος του σημερινού μου σημειώματος σε πολλούς αναγνώστες, αλλά….κυριολεκτώ.
Την 1η Σεπτεμβρίου, ξεκινά το εκκλησιαστικό έτος, στα δίπτυχα δε αναφέρεται ως « αρχή Ινδίκτου».
Συνεπώς έχουμε και Αρχιμηνιά και Αρχιχρονιά.
Αλλά τι σημαίνει «Ινδικτιών» και πως σχετίζεται με τα εκκλησιαστικά πράγματα;
Ας τα πάρουμε λίγο με τη σειρά.
Και κατ΄αρχήν, από πού προέρχεται και τι σημαίνει η λέξη.
Η επικρατέστερη εκδοχή θέλει τη λατινική λέξη Indictio-onis (εκ της οποίας και Ινδικτιών) να σημαίνει ορισμός ή διακηρύσσω δημόσια ή διαταγή.
Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, η Ινδικτιών ήταν μία αστρονομική χρονική περίοδος 15 ετών και σημαίνει –όπως γράφει η Μαρίνα
Δετοράκη- το χρονικό προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλουν οι Ρωμαίοι πολίτες, ως φόρο.
Η 1η Σεπτεμβρίου, ήταν η αφετηρία, η αρχή της Ινδικτιώνος (και ελληνικά «επινέμεσης» που σημαίνει επιβολή φόρων) στη διάρκεια της οποίας ρυθμίζονταν φορολογικά ζητήματα.
Το πότε καθιερώθηκε η Ινδικτιών είναι άγνωστο.
Εικάζεται, ότι το σύστημα αυτό θεσμοθετήθηκε από τον Διοκλητιανό και εφαρμόστηκε αρχικά στην Αίγυπτο, ως κύκλος πέντε ετών.
Ο Μ. Κωνσταντίνος διεύρυνε τον κύκλο σε 15 έτη και με το σχήμα αυτό, η πρώτη Ινδικτιώνα ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου του 312.
Το 537 μ.Χ. επί Ιουστινιανού καθιερώθηκε ως επίσημη χρονολογία στα κρατικά έγγραφα και ήταν σε χρήση σε όλη τη βυζαντινή περίοδο.
Για την ιστορία του ζητήματος μεταφέρω εδώ κάποιες σχετικές αναφορές, σύμφωνα με τις οποίες οι πάπες της Ρώμης χρησιμοποίησαν το θεσμό από το 315, αρχίζοντας να μετρούν τα χρόνια από την 1η Ιανουαρίου του 3 π.Χ.
Ο Κάρολος ο Μέγας καθιέρωσε τη χρονολόγηση αυτή από το έτος 800, αρχίζοντας να μετρά από τις 24 Σεπτεμβρίου.
Μετά τη κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι πατριάρχες διέσωσαν το θεσμό αρχίζοντας από την 1η Σεπτεμβρίου.
Πώς όμως καθιερώθηκε η 1η Σεπτεμβρίου ως αρχή της Ινδίκτου και στη συνέχεια, ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους;
Αρχικά μία πρωτοχρονιά στους Ρωμαίους (είχαν 3 πρωτοχρονιές) που αποκαλείτο και πολιτική ή κυκλική και ως αρχή της Ινδίκτου, είχε ορισθεί η 23η Σεπτεμβρίου, μια πολύ λογική αφετηρία του χρόνου, με βάση τη Φθινοπωρινή ισημερία (22 Σεπτεμβρίου).
Εκείνη όμως η ημέρα (23) ήταν και γενέθλια ημέρα του αυτοκράτορα της Ρώμης Οκταβιανού.
Σ΄αυτή την ημερομηνία, η εκκλησία τοποθέτησε τη γιορτή της σύλληψης του Προδρόμου, που αποτελεί το πρώτο γεγονός της ευαγγελικής ιστορίας.
Στα 462 μ.Χ. για λόγους πρακτικούς ώστε να συμπίπτει η αρχή του έτους με την αρχή του μηνός, η 23η Σεπτεμβρίου μετατέθηκε την 1η Σεπτεμβρίου.
Κατά τον Νικόδημο τον Αγιορείτη η 1η Σεπτεμβρίου (την οποία στην Πάτμο θεωρούσαν αρχιχρονιά και την ονόμαζαν «πρωτοσεπτεμπρίαν» ), γιορτάζεται για τρεις λόγους:
α. Ως αρχή του έτους, γιατί ο Σεπτέμβριος είναι «αρχή συλλήψεως και εγκυμοσύνης όλων των καρπών».
β. Για την ανάμνηση της μετάβασης του Κυρίου στη συναγωγή των Ιουδαίων, όπου διάβασε την προφητεία του Ησαϊα που αναφέρεται σ΄Αυτόν.
γ. Για να παρακαλέσουμε το Θεό να ευλογήσει το νέο χρόνο και να μας χαρίσει αυτόν ευτυχή και γεμάτο από όλα τα αγαθά.
Στο Συναξαριστή του ιδίου Αγίου διαβάζουμε την παρακάτω ενδιαφέρουσα εξήγηση της 15ετίας της Ινδικτιώνος, σε σχέση με τις 15ετείς φάσεις της ηλικίας του ανθρώπου.
«Διότι στους 15 χρόνους, αρχίζει ο άνθρωπος να τριχώνει. Εις τους δις δεκαπέντε (30) λαμβάνει το τέλειον της ηλικίας. Εις τους τετράκις δεκαπέντε (60) γίνεται λευκογενής. Εις τους πεντάκις δεκαπέντε (75) γίνεται ο άνθρωπος γέρων και εις τους εξάκις δεκαπέντε (90) γίνεται ο άνθρωπος εσχατόγερος».
Ας μην αφήσουμε όμως εκτός αυτού του σημειώματος και το μήνα Σεπτέμβριο ή Σταυριάτη ή Σταυρίτη, λόγω της μεγάλης γιορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 του μήνα.
Η ημέρα αυτή, αναφέρει ο Γ. Αικατερινίδης, σε πολλά μέρη αποτελεί χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες και λαμβάνεται ως η αρχή ή το τέρμα για τις σχετικές συμβάσεις.
Αλλά σταθμό αποτελούσε παλαιότερα και για τους ναυτικούς οι οποίοι τότε σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια, όπως συμβούλευε η παροιμία: «του Σταυρού, σταύρωνε και δένε».
Την ημέρα του Σταυρού στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί που βρέθηκε η Τίμιος Σταυρός
είχε φυτρώσει αυτό το αρωματικό φυτό.
Με το βασιλικό αυτόν και με τον αγιασμό της ημέρας, οι νοικοκυρές ετοίμαζαν το νέο προζύμι για όλη τη χρονιά.
Ο μήνας Σεπτέμβριος είναι γνωστός και με την ονομασία Τρυγομηνάς ή Τρυγητής.
Γράφει μεταξύ άλλων η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη.
«Την καθολική και πυρετώδη συμμετοχή της κοινότητας αποδίδει η παροιμιακή φράση «θέρος, τρύγος, πόλεμος».
Η συμμετοχή όλων των κατοίκων του οικισμού αναδείκνυε τον τρύγο σε ευχάριστη εργασία που συχνά έπαιρνε το χαρακτήρα πανηγυριού».
Και ο Κ. Κρυστάλλης έγραφε στο «τραγούδι του τρυγητού»: Αμπέλι μου πλατύφυλλο / και καλοκλαδεμένο/ δέσε σταφύλια κόκκινα / να μπω να σε τρυγήσω/ να κάμω αθάνατο κρασί/ μοσχοβολιά γεμάτο».
Και λίγα λόγια ακόμα για το Σεπτέμβριο (λατινικά September) που προέρχεται από το septem ( 7), καθώς ήταν ο έβδομος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου.
Την ίδια ονομασία διατήρησε και όταν μετακινήθηκε στην ένατη θέση, μετά την προσθήκη του Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου.
